موج جهانی برای شخصی شدن خدمات دارویی در گفتگو با شکوفه نیکفر
شکوفه نیکفر، استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران در کلاب هاوس دوشنبه های دارویی در مورد موج جهانی در شخصی شدن خدمات دارویی گفت: در خصوص بیمارمحور شدن خدمات دارویی باید عرض کنم که دنیا با شتاب زیادی در حال تغییر است و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، تحت موج جهانی قرار خواهیم گرفت؛ بنابراین ما داروسازان باید نسبت به این تغییرات، توجه داشته باشیم.
ما نمی توانیم به روشهای ارائه خدمات سنتی پافشاری کنیم. حداقل در عرصه ارائه داروهای جدید و ارائه خدماتی که باید به بیمارانی داده شود که تا به حال تدبیری در مورد بیماریشان دیده نشده یا درمانی برای بیماری هایشان مطرح نبوده است و اکنون به واسطه نقشه های ژنی و داستان فارماکوژنتیک و فارماکوژنومیک، راهکارها و شیوه های جدیدی به وجود آمده و ما داروسازان باید حواسمان بیشتر نسبت به این تغییرات جمع باشد؛
برای مثال؛ شرکت بزرگی مانند فایزر لگوی جدیدی را بر اساس ایده پزشکی فرد محور، طراحی کرده و بحث کارخانجات تولید داروهای معمول و کانورشنال را یک طرف دیگر گذاشته و اکنون از بحث هایی که براساس داده های جمعیتی تدوین شده، عبور کرده و وارد بحث های بیمار می شود. بصورتی که ارائه داروها براساس نقشه های ژنتیکی هر فرد انجام می شود.
در بعضی از کشورهای اروپایی، بارکد کارت های شناسایی بیمار در همه درمانگاه و داروخانه ها، قابل خواندن است و اینکه دزهای دارویی بیمار چگونه تنظیم شود به همین صورت در حال انجام است. یا مثلا کشوری مانند هلند که براساس کارت مپینگ ژنی جمعیتش کار می کند و مسلما باید داروسازان در آنجا بخوبی بتواند کینتیک داروها را در داروخانه ها شناسایی و براساس سن فرد، دارو و دز مناسب را ارائه کند.
گزارش ها حاکی است که بواسطه عدم شناسایی وضعیت بیماران در امریکا، 20 درصد از بیمارانی که برایشان نسخه پیچیده شده دچار مسمومیت می شوند که خود این موضوع هزینه ساز است و بیمار باید به مرکز درمانی دیگری برای رفع مسمومیتش مراجعه کند یا دچار مشکل عدم پاسخگویی به دارو می شود. این موضوع ازآنجایی حائز اهمیت است که تکنولوژی های جدید در آینده گران تر خواهند شد؛ پس در نتیجه هزینه بیشتری را دورریز کرده ایم و این اعداد، اعداد بزرگیست و نقش داروساز در این میان حائز اهمیت خواهد بود.
در کنار این مسائل، نمونه دیگری را بازگو می کنم؛ عوارض جانبی ای که بابت عدم شناسایی هر بیمار و نقشه های ژنی وی می پردازیم، باعث می شود در کشوری مانند امریکا، بالغ بر 1.3 ویزیت اضافه در اورژانس ها اتفاق بیافتد و همچنین 350 هزار مورد بیمارستانی شدن بیماران بو مراجعه به اورژانس این کشور افزوده شود و همچنین 3.5 بیلیون دلار هزینه پزشکی اضافه می شود.اعداد فوق در اتحادیه اروپا نیز بررسی شد، نتیجه آن، 197 هزار مورد مرگ بیشتر و 79 میلیون یورو هزینه بیشتر در هزینه های پزشکی بدلیل عدم توجه کافی بود.
واقعیت این است تقریبا همه ما حداقل یک واریانت ژنی مشکل دار در رابطه با داروها داریم که می تواند برای ما ریسک دارویی ایجاد کند. تارگت ژن ها مهم هستند و تغییراتی در آنزیم های کبدی، متابولسیم دارو و موثر بودن آنها، جلوگیری از مسمومیت با آنها و حتی بیانگر افزایش کیفیت زندگی است است که وقتی در 80 درصد نسخه هایی که برای بیماران تجویز شده، ملاحظه می کنیم، این ریسک ها ردیابی می شود. در نتیجه این موضوع از نظر اقتصادی اهمیت بسزایی دارد. توجه داشته باشید که آزمایشات فقط یکبار صورت می گیرد و کافیست و بصورت آزمایش های ادواری نیست. مسیر مطالعات بالینی از جمعیت محوری به سمت بیمار محوری می رود که باید حواسمان به آن باشد.
علاوه بر مباحث بالا که بیشتر متمرکز بر نگاه های اقتصادی است، بحث اخلاق در استفاده از هوش مصنوعی در تصمیم گیری ها، تجویز دارو و پیشگیری از عوارض سموم و مسمویت ها، از جمله بحث های جدی است که وارد خدمات می شود. به هر حال آن چیزی که اتفاق می افتد باید با محوریت بیمار و خدمت به بیمار باشد.
الان به صورت قطعی در رگولیشن های FDA که پیش نویس آن به انجمن های بین المللی دارویی ارسال شده، ما هم آن را در انجمن بین المللی اقتصاددان های دارویی برای نظردهی دریافت کردیم، این تغییرات به صورت محسوس قابل مشاهده است. امروز R&D صنایع به سمت R&D personalize سوق پیدا کرده و روند کلینیکال ترایال ها نیز رو به دگرگونی است.
در بحث ACCP یک داروساز Qualified باید علوم فارماکوژنتیک و فارماکوژنومیک را بداند و خدمات مربوسه را به بیمارش ارائه دهد و دوم اینکه در سیستم NHS انگلیس (که همه می دانند بحث اقتصاد سلامت و اقتصاد دارو در نظام نظارتی انگلیس بسیار مهم است ) این خدمات به عنوان خدمات هزینه اثربخش شناسایی شده و داروسازان را ملزم کرده اند که برای هر بیمار پرونده ارائه خدمات داروساز به بیمار را تدوین و ارائه کنند.
یکی از سندهای مهمی که اوباما از سال 2000 در امریکا دستور آن را صادر کرد، این بود که نقشه ژنی و داده هایش ثبت شود و این بحث، یک بحث فرا نهادی بود؛ یعنی دولت ها و حکومت ها و حکمرانی، در سیاست گذاری خود باید به این مسئله برسند. بالاخره این مسئله در ابتدای راه، هزینه زیادی دارد تا نقشه های ژنی ثبت شود؛ ولیکن در مدت کوتاهی خدمات سلامت را هزینه اثربخش می کند و در اصل پارادایم دیگری در سلامت ایجاد می کند و پروداکتیویتی را در جمعیت بالا می برد.
پیشران اصلی برای شخصی شدن خدمات دارویی کیست و کجاست؟
با این وضعیتی که ما داریم و می دانیم که منابع اضافه تری برای افزودن به حوزه پزشکی و دارویی از نظر GDP کشور نداریم، چاره ای جز مدیریت بهتر هزینه ها نداریم و باید امکانات را در عرصه خدمات دارویی فراهم کنیم تا خدمات باکیفیت تر ارائه شود و هر چه زودتر این اتفاق رخ دهد بهتر است
متاسفانه باید اعتراف کنیم که در حال حاضر کشورهای همسایه ما از جمله قطر، عمان، کویت و … از ما جلوتر هستند.
نقطه شروع این حرکت و تحول، پذیرش آن از سوی حاکمیت سلامت است. خوشبختانه در دانشگاه ها توانمندی این موضوع وجود دارد. ما مرکز تحقیقاتی پزشکی شخصی داریم و در بحث های ایرانوم اقداماتی آغاز شده و همکاران ما خصوصا متخصصین ژنتیک، سم شناسی و داروسازی، آماده اند تا کمک کنند؛ ولیکن زیرساخت در ابتدا باید توسط حاکمیت سلامت پذیرفته و ابلاغ شود. الان هم برنامه ای که در سال2000 ابلاغ شد و سال گذشته هم اعلام شد که این برنامه تکمیل شده و پلن آن اکنون در دست سیستم تحقیق و توسعه دارویی کشورهای دارای کارخانه های داروسازی بر اساس تحقیق و توسعه در کشورهایی مثل امریکا، سوئد، دانمارک و شرکت های داروسازی اروپایی قرار گرفته است.
به هر حال ما با این موجی که دنیا را می گیرد مواجه خواهیم بود این موج اطراف ما را گرفته وارد این کشور هم خواهد شد اگر آمادگی نداشته باشیم مثل باران که نعمت است به سیل و فاجعه ای تبدیل می شودبا آن مواجه خواهیم شد.
یکی از مشکلات بزرگ ما این است دانشگاه های علوم پزشکی تبدیل به دانشگاه هایی شده اند که آموزش و پژوهش را دنبال نمی کنند، ما را تبدیل به پرستار دارویی کرده اند. درست است که آخر داستان بیماری است که باید خدمات از ما دریافت کند ولی چرا خدمات با کیفیت به صورت آموزش خوب و درجه یک به فرد ارائه نشود؟
